| Statistics |
Total online: 1 Guests: 1 Users: 0 |
|
Main » 2011 » April » 28 » НАРНЫ ЧУЛУУ
|
Ирэх жил “нүүрсний” жил болох нь гарцаагүй юм. Би ч бусдын адил нүүрсийг шатаадаг, бас зардаг хэмжээнд л ойлгож ирсэн нөхөр. Саяхан геологи-минералогийн доктор Леонид Кизильштейны нэгэн сонирхолтой өгүүллийг олж үзсэн юм. Бодоод байхад манайхан баахан нүүрс, кокс, түүний үнэ цэнэ, хаана, хэнд, яаж зарах, ямар бэлэн ашиг олох тухай л ярина уу гэхээс чухам нүүрс гэж юу болох, түүнийг яаж боловсруулдаг, юу юу хийдгийг төдийлөн сайн мэддэггүй. Зарим нь нүүрсээ хурдан зарж идэхийн тулд нүүрс үнс болно гэж хүртэл номлох болсон. Гэтэл лав л ирэх жил коксны үнэ 30 гаруй хувь өснө гэж олон улсын шинжээчид дүгнэж байна. Аливаа юмыг ярихын тулд түүнийхээ талаар ядахдаа анхан шатны мэдлэгтэй байх ёстой гэдэгт би судлаачийн хувьд хатуу итгэдэг юм. Чухам эндээс л бид ирээдүй, хувь заяагаа шийдвэрлэх нь гарцаагүй. Ингээд энэ сонирхолтой өгүүллийг орчуулж бэлэг болгож байна…
ХХ зууны эх болж орчин үеийн ертөнцөд нефть, байгалийн хий гарч ирэх хүртэл нүүрс эрчим хүчний үндсэн эх булаг байжээ. Өнөөдөр дэлхийн эдийн засгийн нүүрсний хангалт 300 жилээр хэмжигдэж байхад нефтийнх 50 жил, байгалийн хийнх 70 жил л хүрэлцээтэй аж. Сүүлийн 100 жилд эрчим хүчний нөөцийн нийт хэрэглээнд нүүрсний эзлэх хувьд хоёр илүү дахин буурч байсан бол одоо мэргэжилтнүүд 2020 он гэхэд жилээс жилд өсөж, дахин байр сууриа эзэлнэ гэж тооцон гаргажээ.
Нүүрсийг системтэй ашиглаж эхэлсэн анхны баримт нь XIII зууны эхний хагасын Англид хамаардаг гэж европчууд үздэг аж. Энд тэд ахиад л өөрийгөө магтаж байна. Дорно Дахинд, түүний дотор Монголд зэс, ган хайлуулалт нэлээд хөгжингүй байсан ба түүндээ нүүрс ашиглаж байсан нь эргэлзээгүй. Нэг их ой модгүй монгол нутагт ялгуулсан армийн тэр их төмөр зэр зэвсгийг нүүрснээс өөр юугаар хайлуулж, цутгах билээ.
Ингээд XYIII зууны аж үйлдвэрийн хувьсгал болсноор нүүрс нь Английн эрчим хүчний үндсэн эх булаг болжээ. Нүүрсний энэ үүрэг ХХ зууны эх болж нефть, байгалийн хий гарах хүртэл хадгалагдсан байна. Эрчим хүчний ресурсын нийт хэрэглээнд нүүрсний эзлэх хувь 1900 онд 60 хувь, 1980 онд 27 хувь, 2000 онд 28 хувь олж буурчээ. Прогнозоос үзвэл 2020 он гэхэд нүүрсний хэрэглээ дахин 32 хувь болон өсч, цаашид улам нэмэгдэх юм байна.
Нүүрс үүсэхүй
Амьд организмууд биохимийн бүрэлдэхүүн, хэлбэрээ зөвхөн амьд байгаа үедээ л хадгалдаг, харин үхмэгцээ шууд задардаг байна. Үүний шалтгааныг францын эрдэмтэн Луи Пастер органик бодисыг амьдрах орчноо болгодог микроорганизмын хөнөөгч үйл ажиллагаанаас болдог гэдгийг тогтоожээ. Органик бодисын задрах ялзрах үйл явц нь бактерийн хувьд тэдний амьдралын үйл ажиллагааг хангадаг эрчим хүчний эх үүсвэр болдог. Хэрэв энэхүү задралд саад бологч байгалийн хүчин зүйлс байгаагүй бол органик бодис маш хурдан бүрэн устаж, дотор нь байсан анхдагч массын хэдхэн хувь болдог маш бага минерал бодис л түүнээс үлддэг аж.
Хэрэв органик бодисыг хатаах буюу усгүйжүүлэх аваас микроорганизмын үйл ажиллагаа зогсдог байна. Ургамал болон амьтны хуурайшсан эд эс хязгааргүй урт хугацаанд анхдагч байдлаа хадгалж чаддагийг олон тооны археологийн баримтууд харуулдаг.
Фараонуудын мумий гэхэд л египетийн ухаантнуудын урлагаас гадна пирамид болон авсан доторхи хуурай агаарын ачаар өнөө хүртэл хадгалагдаж чадсан юм. Манайд ч гэсэн занданшуулсан шарил өнө удаан хадгалагдахыг сайн мэддэг байсан.
Органик бодисын задралд саад болдог өөр нэг том хүчин зүйл нь хасах темпратур болно. Үүний нотолгоо нь мөнх цэвдэгт буй амьтан, хүн, ургамлын олдворууд болно. 1901-1902 онд Колым голын хөндийгөөс анчдын олсон “Берёзовскийн арслан” заан нь Петербургийн академийн экспедицийн гишүүдийн яриагаар маш сайн хадгалагдаж, хөллөгөөний нохдоо хүртэл арслан зааны махаар хооллож болж байжээ.
Органик үлдэгдлүүд хадгалагдах хамгийн гол нөхцөл нь хүчил төрөгч байхгүй буюу маш бага байх явдал болно. Учир нь органик бодисыг иддэг аэроб гэж нэрлэдэг микроорганизм хүчил төрөгч байвал юм болгоныг иддэг, байхгүй бол өөрөө үхдэг аж.
Усан орчин хүчилтөрөгчийн агуулгыг хязгаарладаг байна. Байгалийн “хүчилтөрөгчгүй” нөхцөлд органик бодисууд үл нэвчих тундас (жишээлбэл шавар) буюу органик бодисын бөөгнөрсөн массаас бүрдэх хэвгийн (жишээлбэл хүлэр болон намгархаг газар) гүнд органик бодис хурснаас үүсдэг.
Органик бодис асар ихээр хуримтлагдсан газарт хүчилтөрөгч дутмаг байх нь түүнийг шатдаг ашигт малтмал болон хувирах боломжийг тодорхойлдог. Үүний хатуу нь нүүрс, шатдаг занар, шингэн нь нефть буюу шатдаг хий болдог аж. Ийм хувирлыг геологичид метаформизм гэж нэрлэдэг байна. Энэ үйл явц нь органик бодисууд бусад бодисуудтай тектоник үйл явцад орж байдаг, газрын гүний өндөр даралт, темпратурын нөлөөн дор хэдэн арав буюу зуун зуун сая жилийн турш явагддаг байна.
Нүүрс нь чийглэг дулаан уур амьсгал, ихээхэн чийгтэй хөрс, чийгэнд дуртай, баялаг ургамал зэрэг таатай нөхцлүүд бүрдсэн үед бүрэлдэж бий болдог аж. Иймэрхүү нөхцөл нь хүлэрлэг намаг, нуурын ёроолын тунамал, далайн булан зэрэгт бүрддэг аж. Эдгээрт органик бодис хуримтлагдах эх үүсвэр нь өвс ногоо, бут сөөг, мод зэрэг дээд ургамлууд болдог байна. Намаг, нуур, далайн булан нь бага хөдөлгөөнт усан орчин болох бөгөөд органик бодисууд энд мөхвөл тарж бутардаггүй, бусад минералуудтай бараг холилддоггүй. Газрын цардас доош суух нь энд зайлшгүй нөхцөл нь болж өгдөг. Ийм маягаар органик бодис их хэмжээгээр хуралдаж, дараа нь ашигт төлөв байдалд шилжиж, улмаар нүүрс болон занарын орд газрууд бий болдог байна.
Ийм нөхцөлд хуримтлагдаж бий болсон органик бодисын хуримтлалын зузаан нь (геологичид “хүчин чадал” гэж ярьдаг) заримдаа аварга их хэмжээнд хүрдэг. Жишээлбэл Канадын Хат-Крикийн орд газрын нүүрсний хавтан нь 475 метрийн хүчин чадалтай байдаг. Энэ нь дээр дурдсан таатай хүчин зүйлс сая сая жилээр удаан хугацаанд хадгалагдахын хамт газрын цардас хүлэр хуримтлагдах хурдаар доош суусныг харуулах юм. Нөгөө талаас зарим тунамал хэсэгт нүүрсний зарим үе ердөө хэдхэн см болдог. Энэ нь дээрх таатай нөхцөл богино хугацаанд үйлчилснийг харуулдаг. Хэрэв нүүрсний орд газрын хүчин чадал 0,5-0,6 см хүрч байвал түүнийг эдийн засгийн хувьд ашигтай гэж үздэг байна.
Дэлхийн геологийн бүхий л түүхийн турш түүний гадаргуу дээр ойролцоогоор 1 км орчим хүчин чадалтай хурдсын давхраа хуримтлагджээ. Энэ давхрааны 2 хувь буюу ойролцоогоор 20 м нь ашиглаж болох органик бодисууд байдаг. Энэхүү 20 м-ийн давхраанаас ойролцоогоор нүүрс 5 см, нефть 1 мм зузаантай байдаг байна. Үлдсэн органик бодисууд сарнимал байдалтай байдаг бөгөөд өөрөөр хэлбэл хөрсөн дэх хуримтлал нь аравны, зууны нэг болдог учраас ашигт малтмал болж чаддаггүй. Энэ тооцоог өөр аргаар бодож болно.
Дэлхийн цардаст 3,8 х 1015 тн органик бодис агуулагдаж байдаг. Хуримтлагдсан органик бодис-нүүрсний нийт масс ойролцоогоор 15 х 1012 тн болно. Үүнээс хайж олсон хийгээд техникийн хувьд хүрч болох нүүрсний нөөц 1,5 х 1012 тн болно. Нүүрсний орд газруудыг боловсруулсан нийт хугацаанд газрын хэвлийгээс 205 миллиард тн нүүрс авч ашиглажээ (2004 оны үнэлгээгээр). Одоо жил тутам ойролцоогоор 5 миллиард тн-ыг олборлож байна. Ийнхүү дэлхийн эдийн засгийн нүүрсээр хангагдсан байдал 300 гаруй жил болж байхад нефть 50 орчим жил, байгалийн хий 70 орчим жилийн хүрэлцээтэй аж.
«Мацерал» хэмээх найрлага
Нүүрсний бүрэлдэхүүний гарал үүслийг тодорхойлдог шинжлэх ухааныг петрология гэнэ. 1919 онд английн эртний ботаник Мэри Стопс нүүрсийг микроскопоор судлаад олон янз байдгийг нь нээж, эдгээр бүрдлийг мацерал (macerale буюу зөөлрүүлэгч) гэх болж. Эдүгээ витринит, инертинит, липтинит гэсэн гурван төрлийн мацералын бүлэг байдаг.
Эдгээр нь бүгд дээд ургамлын хэсгүүд бөгөөд эхний хоёр нь мод болон өвсний шилбэний гол хэсгээс, гуравдахь нь навч, илчүү, үр, тоосонцор, навчны эд эс, хальс, давирхайнаас (кутикул) бүрддэг байна.
Витринит нь (латины vitrum – шил) хүлрийн усан орчинд микроорганизмууд дээд ургамлыг задалсан хэсгүүдээс бүрдэх бөгөөд үүний үр дүнд органик гель үүсдэг. Нүүрсийг бол тэр нь шил шиг гялалзуулах бөгөөд нэр нь эндээс гарчээ. Инертинит нь химийнхээ инерт шинжээрээ ийм нэртэй болсон ба энэ мацерал нь гадаад байдал, химийн бүрэлдэхүүнээрээ жирийн модны нүүрсийг санагдуулдаг. Хар өнгөтэй, гар харлуулна, зөөлөн, шөрмөслөг бүтэцтэй. Түүнийг өөрөөр фюзинит ч гэдэг.
Липтинит гэдэг мацерал нь “химийн” гаралтай. Түүний бүтцэд өөх, тос, тосны хүчил, лав зэрэг органик нэгдлүүд байдаг бөгөөд эдгээрийг нийтэд нь липид гэж нэрлэдэг. Липид нь усанд үл уусна, харин органик уусгагчид уусдаг чанартайгаас гадна ургамлын эд эсийг бактерийн эсрэг тогтвортой чанартай болгодог.
Нүүрснээс ялгаатай нь шатдаг занар бол нуур, далайн булангийн ёроолын органик бодисын геохимийн өөрчлөлтийн үр дүнд үүсдэг. Дэлхийн шатдаг занарын нөөцийг 450 триллион тн гэж тооцдог. Занараас нефтьтэй төстэй бүтэцтэй занарын давирхай гаргаж болдог бөгөөд үүний нөөц нь 24,6 триллион тн болно. Тэгэхэд одоогийн үнэлгээгээр нефтийн нөөц 0,4 триллион тн байдаг.
Органик мацералаас гадна ямар ч нүүрсний бүтцэд шавар, кварц, жонш, гялтгануур, карбонатууд (кальцит), төмрийн сульфит (пирит, марказит) зэрэг минерал бүрэлдэхүүн ордог. Минералын агуулга нь нүүрсний техникийн хамгийн чухал үнслэг шинжийг буюу шатаасны дараа үлдэх минералын харьцангуй массыг тодорхойлно.
Нүүрс, түүний мацералын физик, химийн онцлог нь метаформизмын зэргээс хамаардаг. Метаформизм гэдэг нь газрын гүний температур, даралтын үйлчлэлээс шалтгаалан чулуулгын бүтэц, бүрэлдэхүүнд гарах өөрчлөлт болно. Ийм өөрчлөлтийн хэмжээг геологичид нүүрсний метаформизм болон түүнийг багтаасан чулуулгийн үе шатаар нь үнэлдэг.
Метаформизмаас үүдэн нүүрсний физик, химийн төдийгүй, технологийн шинж чанарт ихээхэн өөрчлөлт гардаг. Нүүрсийг хүрэн, чулуун, антрацит гэж хуваадаг. Түүнчлэн нүүрсийг маркаар нь илүү нарийн ангилах нь ч буй. Ингэж ангилахад уурших бодисын ялгарал гэсэн онцгой үзүүлэлт ашигладаг. Учир нь агаар оруулалгүйгээр 700-800 С хүртэл нүүрсийг халаахад органик нэгдлүүд хийн хэлбэртэй болж задардаг. Ингэж үүссэн хий хэлбэрийн бүтээгдэхүүний масс нь метаформизмын зэргээс хамаарна. Иймээс энэ нь метаформизмын үе шатны шалгуур болж нүүрсний маркийг зааж өгнө. Нүүрсний марк нь түүнийг аж үйлдвэрийн аль нэгэн технологид ашиглах боломжийг тодорхойлно.
Нүүрс ба технологи
Эрчим хүч.Олборлож буй нүүрсний ихэнхи хэсгийг цахилгаан болгохын тулд дулаан буюу механик энерги авах зорилгоор шатаадаг. Цахилгаан станцуудад нүүрсийг нарийн тоос болтол нь тээрэмдэж, зууханд агаартай хамт халаагуураар дамжуулан өгдөг бөгөөд энэ үед нүүрс дээд зэргээр шатдаг.
Бүхий л төрлийн нүүрсийг шатаадаг боловч үнслэг чанар нь 40-50 хувиас, хүхрийн агуулга нь 3,0-3,5 хувиас илүү гарч болохгүй. Нүүрсэнд дэх хүхэр нь голдуу төмрийн сульфид FeS2-ын бүрэлдэхүүнд байдаг бөгөөд шатах үедээ хүхрийн оксид буюу SO2 болон SO3 болон задарна. Энэ нь ихээхэн хортой учраас дээд хэмжээг нь хатуу тогтоож өгдөг.
Термохимийн боловсруулалт.Нүүрсийг энэ аргаар боловсруулж кокс, хагас кокс, шатдаг хий болон нүүрсний давирхай зэрэг бүтээгдэхүүн гаргаж авна. Агаар оруулахгүй шатаах арга юм. Энэ процест ямар нэг бодис нэмэхгүй бол түүнийг пиролиз гэж нэрлэнэ. Кокс, хагас коксыг ингэж гаргаж авдаг.
Коксжуулах.Энэ процессын зорилго нь төмөр агуулсан хүдрээс ширэм хайлуулахын тулд кокс гаргаж авах явдал болно. Төмөр нь хүдэр дотроо оксид (Fe2O3, Fe3O4) хэлбэрийн элементийн төлөв байдалд байдаг ба үүнээс төмрийг ялгахын тулд агуулгадаа 94-96 хувийн нүүрс төрөгч агуулсан коксыг л ашигладаг. Кокс нь төмрийг ингэж ялгахаас гадна хүдрийг 1000 С хүртэл халаах дулааны эх үүсвэр болж өгдөг. Дэлхий дээр олборлож байгаа нүүрсний 10 орчим хувь л металлургийн коксын түүхий эд болж чаддаг. Кокс гэдэг нь тодорхой коксждог маркийн чулуун нүүрс бөгөөд хамгийн үнэтэй, ховор нүүрс болдог.
Хагас коксжуулах.Халуун боловсруулалтын энэ процессын үр дүнд хагас кокс, давирхай болон хий гаргаж авна. Хагас коксжуулахыг XYIII зууны дунд үеэс гэрлийн тос, хожим нь хий гаргаж авахад ашигладаг байжээ. Процесс нь 500-550 С температурт агаар үл оруулах тусгай зууханд явагдана. Хагас коксыг өндөр чанарын утаагүй түлш, металлургийн зарим процесст сэргээгч байдлаар ашиглана. Давирхайг дахин боловсруулж нафталин, антрацит, фенол, шингэн түлш зэрэг олон бүтээгдэхүүн гаргаж авдаг. Хийг химийн синтезийн түүхий эд, шатахуун болгож хэрэглэнэ. Хагас коксжуулахад хүрэн, нэн ялангуяа липтинитийн бүлгийн мацералтай нүүрс тохиромжтой.
Гидрогенжүүлэх.Энэ нь нүүрсийг шинж чанараараа байгалийн нефтьтэй төстэй шингэн бүтээгдэхүүн буюу синтетик нефть болгож боловсруулах процесс юм. Үүний мөн чанар нь 400-500 С-ийн халуун, 10-20 МПа даралтад хүрэн болон бага метафоржсон нүүрс шингэн төлөвт ордогт оршино. Нефть буюу чулуун нүүрсний давирхайны дахин боловсруулсан бүтээгдэхүүн болох тусгай зуурмаг үүсгэгчтэй хамт ус төрөгчийг процессын дунд шахаж өгдөг. Шингэн бүтээгдэхүүнийг ус төрөгчөөр баяжуулдаг болохоор “гидрогенжүүлэх” нэртэй болсон. Нүүрсийг катализатор оруулан шингэлдэг бөгөөд гарган авсан шингэн бүтээгдэхүүнийг дахин боловсруулж нисэхийн керосин, дизель түлш болон нефть дахин боловсруулах технологоор янз бүрийн химийн бодисууд гарган авна.
Нүүрснээс шингэн түлш гарган авах өөр нэг аргыг Фишер-Тропшийн гэж нэрлэдэг. Энэ аргын анхны шат нь нүүрсийг агаар оруулалгүй халааж, синтез-хий (СО+H2) гаргах хийжүүлэлтийн арга. Дараа нь синтез хийг 2000С-ын темпратурт, 20 атм даралтад катализаторын тусламжтайгаар хүнд парафины холимог болгоно. Дараа нь хүнд парафинаас дизелийн түлшнээс эхлээд асар олон бүтээгдэхүүн гартал нь боловсруулна.
Хийжүүлэх.Энэ тохиолдолд нүүрсийг халуунаар боловсруулахын эцсийн зорилт нь: нүүрсний нүүрс төрөгч үндсэндээ нүүрстөрөгчийн мононоксид (CO) болон хувирч, органик бодисын задрал нь молекулын ус төрөгчийг (H2) гаргахад оршино. Хийжүүлэхийн ач холбогдол нь дурын марк болон өндөр үнслэг чадвартай нүүрсийг ашиглах боломжид оршино. Нүүрсний дулааны боловсруулалтаас гарган авсан хийг ахуйн түлш хийгээд хими болон металлургийн зарим салбарт анхдагч түүхий эд болгон ашигладаг.
Хуучин үед шатдаг хийг гудамжны гэрэлтүүлэгт ашигладаг байв. Ч.Диккенс болон бусад зохиолчдын бүтээлүүдэд “хийн гэрэл”-ийн тухай байнга гардаг. XIX зуунд байгалийн хий ашиглаагүй байхад гэрэлтүүлгийг нүүрс хийжүүлэх замаар гарган авдаг байжээ.
1888 онд Д.И.Менделеев газрын хэвлийд буй нүүрсийг ухаж гаргалгүй тэнд нь шатаахыг санал болгож байжээ. Газрын хэвлийд нь агааргүй буюу агаар багатайгаар нүүрсийг халуун аргаар задлаж, хийн байдалтай шатдаг бүрдэл гаргаж, дараа нь байгалийн хийн ордыг ашиглах технологийн дагуу газрын гадаргуу дээр гарган ирж болох юм. Гэхдээ энэхүү гайхамшигтай санаа одоо болтол хэрэгжээгүй байгаа бөгөөд газрын хэвлий дэх нүүрсний давхаргууд жигд шаталтыг хангаж чадахгүй байгаа нь газар дор хийжүүлэлтийг нэвтрүүлэхэд саад болж байгаа юм.
Нүүрсний түүх
Кокс “зохион бүтээсэн” түүх хоёр зууны настай юм. Англи дахь аж үйлдвэрийн хувьсгалаас бүр өмнө чулуун нүүрсний баялаг оршдосыг зөвхөн орон гэр дулаацуулахад ашигладаг байжээ. Төмрийн хүдрийг модны нүүрсээр хайлуулдаг байв. Эцсийн эцэст энэ нь төмрийн үйлдвэрлэлд саад болох болжээ. Учир нь нэг тн хүдэр боловсруулахад бараг 40 куб. метр мод ордог байжээ. Төмрийн үйлдвэрлэл өсөхийн хэрээр ой мод устах болжээ. Ингээд Англи металлаа гадаадаас, голдуу Орос, Швецээс авдаг болсон байна.
Төмөр хайлуулахад чулуун нүүрс ашиглах оролдлогууд удаан хугацааны турш амжилт олохгүй байлаа. Ингээд 1735 онд заводчин Абрагим Дерби олон жилийн туршлагынхаа дараа коксждог чулуун нүүрс ашиглан ширэм хайлах аргыг олжээ. Гэхдээ модны нүүрсийг чулуун нүүрсээр солих асуудлыг бүр хожим ширмийг нүүрс ашиглан төмөр, ган болгох арга олсны дараа шийдвэрлэсэн байна.
Харин металлургад коксыг ямар нэг өөр материалаар солих оролдлогууд одоо болтол амжилт олоогүй байна. Төмөр ялгах электрохимийн арга байдаг боловч түүнийг тун хязгаарлагдмал хэрэглэдэг байна. Ийм учраас олонх орнуудад коксын асуудал хамгийн чухал нь болдог юм. Үүний жишээ нь металлургийн хүчирхэг үйлдвэрлэлээ Оросын өмнөд якут, кузнецкийн сав газраас зөөж коксждог нүүрсээр хангадаг Япон болно.
Хиймэл шингэн түлш бий болсон нь автомашин хийж, далайн флотууд мазут болон нефть, нисэх хүчин бензинд шилжсэнээр бий болжээ. Өөрийн гэх нефтийн орд газаргүй орнууд моторын хиймэл түлш боловсруулах технологи боловсруулах болжээ. Германы инженер Франц Фишер, Генрих Тропш нар нэрээрээ алдаршсан технологи бүтээжээ. Хоёрдугаар дайны өмнө Германд синтетик шингэн түлш үйлдвэрлэх 9 завод барьсан байна. Эдгээр нь дайны үеэр вермахтын механикжуулсан хэсгүүдийг шатахуунаар хангадаг байлаа. Харин дайны дараа Ойрхи Дорнодын хямд нефть олдсоноор хиймэл түлшийг Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах улсаас бусад орнууд бараг сонирхохоо байжээ.
Харин 1990-ээд оны эхний нефтийн хямрал синтетик шингэн түлшийг сонирхох явдлыг сэргээсэн бөгөөд энэ нь синтезийн технологийг боловсронгуй болгох, процессын шинэ катализаторыг боловсруулахад хүргэж байна.
Та бидний олонхи мэргэжлийн хүмүүс биш ч гэсэн нүүрсээр мөн ч олон юм хийж болохыг эндээс ухаарч, санаж сэдвэл зүгээр л юмсан…
|
|
Category: Xичээл |
Views: 1592 |
Added by: Snoopy
| Rating: 0.0/0 |
| Total comments: 5 | |
|
5
Zicmei
(2024-03-07 5:44 PM)
0
lipitor 10mg cheap <a href="https://lipiws.top/">buy generic atorvastatin over the counter</a> buy lipitor 80mg generic
|
4
Tuvshoo
(2011-04-29 3:20 PM)
0
xaashaa ym 1 setgegdel bichexeerei aimar bichex ym
|
3
Tuvshoo
(2011-04-29 3:20 PM)
0
oo yg xeregtei bsn ym tnx
|
2
Tsogbayr
(2011-04-29 3:19 PM)
0
tnx
|
1
Otgoo
(2011-04-29 3:19 PM)
0
ymar ix ym biche ve
|
|
|
|
|
| Xурдан Бүртгүүлэx | You can't use global blocks in the blocks of Design Builder.
You can copy global block content directly into this block. |
|
